نوروفیدبک روشی درمانی و غیرتهاجمی است که طی فرایند درمان مغز یادمی گیرد که خودتنظیمی بهتری داشته باشد بدین ترتیب که الگوهای امواج مغزی را از طریق شرطی‌سازی فعال تغییر دهد. درواقع این روش درمانی بستری را فراهم می کند تا مغز افراد با دریافت بازخوردهای دیداری و شنیداری الگوهای ناسالم را شناسایی و اصلاح کند و در مسیر الگوهای سالم تری به فعالیتش ادامه دهد. در واقع می توان گفت این کار کمی شبیه ورزش و یا فیزیوتراپی با مغز است که انعطاف‌پذیری و کنترل شناختی را افزایش می‌دهد.
تدوین و گردآوری: دنیا نهضت- روانشناس
امواج مغزی، پالس های الکتریکی اند که هنگام برقراری ارتباط بین دو سلول عصبی مغز ، ایجاد می شوند. امواج مغزی درباره فعالیت های ذهنی و شناختی، احساسات و عادات آموخته شده ما، و همچنین در مورد سطح استرس، خلق و خوی پایه و عملکرد کلی مغز اطلاعات زیادی را در بردارند.
در تکنیک نوروفیدبک ابتدا با استفاده از حسگرهایی که بر روی سر قرار می گیرند امواج الکتریکی مغز ثبت می شود و در طی جلسات درمان بازخوردهایی که از سمت دستگاه به فرد داده می شود بر تنظیم امواج مغزی اثر گذاشته و به مرور الگو جدیدی را در مغز فرد ایجاد می کند که نتیجه آن تنظیم و بهینه سازی عملکرد مغز خواهد بود.
مزایای درمان نوروفیدبک چیست ؟
- درمانی غیر تهاجمی و بر اساس خودتنظیمی مغز می باشد.
- درمانی شخصی و منحصر به فرد بوده و متناسب با شرایط و نیازهای شخص تنظیم می گردد.
- به بهبود عملکرد مغز در زمینه توجه ، تمرکز، حافظه ، خلاقیت و … منجر می شود.
- نتایج حاصل از آن طولانی مدت و نسبتا پایدار می باشد
نوروفیدبک برای چه افرادی مناسب است و چه افرادی نباید از نوروفیدبک استفاده کنند ؟
نوروفیدبک می تواند برای بسیاری از افراد یک روش موثر درمانی باشد که البته به نوع اختلال، شرایط فردی و میزان تعهد مراجع به درمان بستگی دارد اما به طور کلی پژوهش های قابل توجهی در مورد اثربخشی نوروفیدبک در درمان :
- اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی (ADHD)، اختلالات اضطرابی و پنیک، اعتیاد به الکل، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلال خواب، وزوز گوش، سردرد های تنشی، میگرن، درد مزمن، اختلالات یادگیری، مشکلات حافظه و توجه و …
انجام شده است. همچنین نوروفیدبک به طور قابل توجهی برای ارتقا عملکرد ورزشکاران، بهبود عملکرد شناختی، کاهش استرس و حتی مدیریت علائم مرتبط با پیری مغز کمک کننده خواهد بود.
اما باید به خاطر داشته باشیم که این روش برای تمامی افراد موثر نیست و حتما باید در ابتدا تشخیص گذاری به طور دقیق اتفاق بیفتد و در صورت صلاح دید روانشناس یا روانپزشک از این روش استفاده شود در غیر این صورت یا جلسات بی نتیجه خواهد بود و یا گاهی هم می تواند نتیجه عکس به دنبال داشته باشد.
برای مثال استفاده از نوروفیدبک معمولا در موارد زیر پیشنهاد نمی شود :
- افراد دارای اختلالات سایکوز ( روان بریشی) به ویژه افراد دارای اختلال اسکیزوفرنی
- افرادی که دچار آسیب های مغزی شدید ، صرع کنترل نشده و یا فلج مغزی هستند
اما در نهایت تصمیم گیری مبنی بر مناسب بودن یا نبودن نوروفیدبک برای افراد بسته به تشخیص روانشناس و یا روانپزشک وی می باشد.
همچنین این روش برای افرادی که انتظار نتایج درمانی سریع دارند پیشنهاد نمی شود چراکه روند درمان در این فرایند نیازمند صبوری حضور پیوسته و متعهدانه در جلسات مستمر می باشد.
نوروفیدبک برای چه بازه سنی مناسب می باشد؟
استفاده از این تکنیک درمانی برای نوجوانان و بزرگسالان و افراد سالمند سودمند خواهد بود. برای کودکان نیز توصیه می شود از سنین ۶ سال به بالا مورد استفاده قرار گیرد، چرا که از این سال به بعد مغز آمادگی لازم جهت یادگیری الگوهای جدید را دارد.
مراحل درمان نوروفیدبک چیست ؟
جلسات نوروفیدبک معمولا شامل مراحل زیر می باشد :
- ارزیابی اولیه: در جلسه نخست ارزیابی جامعی از فرد صورت گرفته و تاریخچه پزشکی فرد، علائم، مشکلات و اهداف درمانی به دقت بررسی و ثبت می شود.
- اتصال الکترودهای دستگاه به سر فرد: در این مرحله درمانگر الکترودهایی که از یک سر به دستگاه EEG متصل هستند را جهت ثبت امواج مغزی، بعد از تمیز کردن پوست سر مراجع به سر وی متصل می کند.
- نمایش بازخورد: امواج مغزی از طریق الکترودها در کامپیوتر ثبت شده و به صورت فیدبک های صوتی و تصویری برا ی خود فرد قابل ملاحظه می شود.
- تنظیم عملکرد مغز از طریق ایجاد و یا اصلاح الگوهای مغزی: مغز فرد قادر است بعد از مشاهده فیدبک ها الگوی مغزی را تغییر دهد. تمام این فرآیند زیر نظر متخصص انجام می گیرد و نیازمند تمرین و تکرار می باشد.
- ارزیابی نهایی: درمانگر در پایان هر جلسه، نتیجه جلسه را ارزیابی می کند و ادامه مسیر درمان را بر اساس روند فرد تنظیم می‌کند. جلسات درمان معمولا به صورت هفتگی انجام می‌شوند و بسته به شرایط فرد ممکن است چند ماه طول بکشد.
آیا در صورت استفاده از نوروفیدبک می توان مصرف دارو را متوقف کرد ؟
متخصص بنا به شرایطی که فرد در آن قرار دارد تصمیم می گیرد که نوروتراپی به تنهایی کمک کننده خواهد بود و یا همچنان نیاز به مصرف دارو می باشد . البته در صورت صلاح دید متخصص مصرف دارو به طور مکمل کنار نوروتراپی روند درمان را بسیار سریع تر خواهد کرد.
کلام آخر
به خاطر داشته باشید که برنامه درمانی هر فرد باید به طور اختصاصی متناسب با سن و شرایط فردی مراجع تنظیم شود. لذا ارزیابی دقیق و تشخیص گذاری صحیح و تنظیم یک برنامه درمانی راهبردی شاید اساسی ترین قدم قبل از شروع فرایند درمان باشد.