شناخت اختلال شخصیت مرزی (BPD)
اختلال شخصیت مرزی یکی از اختلالات مربوط به تنظیم هیجان است. افراد مبتلا معمولاً:
- نسبت به طرد یا بی‌توجهی بسیار حساس هستند.
- هیجاناتشان به‌سرعت بالا می‌رود و دیر آرام می‌شوند.
- از نظر درونی بین “دوست داشتن افراطی” و “متنفر بودن شدید” نوسان دارند.
- رفتارهای تکانه‌ای دارند (مثل فریاد زدن، خودزنی، تهدید، ولخرجی، روابط پرخطر).
نویسنده: پاول میسون و رندی کریگر
خلاصه و ترجمه: دکتر نرگس حسینی نیا
. مهارت «اعتباربخشی هیجانی» (Emotional Validation)
یعنی احساس طرف مقابل را ببینی، بپذیری، و بدون قضاوت آن را بازتاب دهی—حتی اگر با آن موافق نیستی.
ساختار اعتباربخشی در ۳ گام:
۱. شنیدن بدون دفاع یا قطع کردن طرف مقابل
۲. بازتاب احساس با واژه‌های ساده
۳. تأیید اینکه این احساس در شرایط فعلی قابل فهم است
مثال بالینی:
فرزند می‌گوید: «همه ازم متنفرن. اصلاً نمی‌خوام زنده بمونم.»
پاسخ اعتباربخش: «می‌فهمم که الآن خیلی احساس تنهایی و ناامیدی می‌کنی. حتماً این روزها برات خیلی سخت گذشته.»
تمرین عملی:
در موقعیت تنش‌زا، این ۳ جمله را امتحان کنید:
- «می‌فهمم برات چقدر سخته.»
- «احساست برام قابل درکه، حتی اگر با رفتار الانت موافق نباشم.»
- «می‌خوام کنارت باشم، حتی اگه بدونم نمی‌تونم همه چی رو درست کنم.»
۳. مرزبندی همدلانه (Empathic Boundaries)
مفهوم روان‌شناختی:
مرز یعنی “من تو رو دوست دارم، اما اجازه نمی‌دهم با تهدید یا خشونت بر من تأثیر بذاری”.
این مهارت هم همدلی دارد، هم قاطعیت.
فرمول مرزبندی:
احساس + رفتار من + نتیجه
مثال: «می‌فهمم که خیلی عصبانی هستی (احساس)، اما نمی‌تونم وقتی فریاد می‌زنی باهات صحبت کنم (رفتار من)، وقتی آروم شدی، حرف می‌زنیم (نتیجه).»
مثال بالینی:
فرزند می‌گوید: «اگه اجازه ندی الان برم بیرون، می‌رم خودمو می‌کشم.»
پاسخ مناسب:
«می‌دونم این موضوع چقدر برات مهمه، اما من نمی‌تونم تصمیم‌های خطرناک رو بپذیرم. اگه احساس خطر داری، لازمه با مشاور تماس بگیریم.»
۴. مثلث روابط ناسالم (قربانی – نجات‌دهنده – آزارگر)
مفهوم روان‌شناختی:
والدین اغلب در مثلثی به نام مثلث کارپمن گیر می‌افتند:
- قربانی: احساس می‌کنید دائماً رنج می‌برید
- نجات‌دهنده: همیشه دنبال حل مسئله و نجات دادن هستید
- آزارگر: از کوره درمی‌روید و فرزند را مقصر می‌دانید
۵. چک‌لیست «راهبرد بحران» برای والدین
| موقعیت بحرانی | پاسخ مناسب والد |
| تهدید به خودزنی | «می‌دونم که الان به شدت ناراحتی، اجازه بده با مشاور تماس بگیرم.» |
| فریاد و پرخاش | «من فقط وقتی که با احترام صحبت کنیم، در دسترسم.» |
| قطع ارتباط ناگهانی | «هر وقت آماده بودی برگردی، من هستم. اما نمی‌تونم دنبالت بیام التماس کنم.» |
| درخواست‌های مالی غیرمنطقی | «می‌فهمم الان احساس نیاز داری، ولی من مسئول کمک بی‌حد نیستم.» |
پیشنهاد نهایی: مراقبت از خود = مراقبت از فرزند
اگر شما فرسوده، خسته و درمانده باشید، نمی‌تونید منبع آرامش باشید. برای همین، لازم است که:
- زمانی برای خود داشته باشید
- از حمایت حرفه‌ای بهره ببرید
- احساس گناه و ناتوانی را بازبینی کنید
۱. تمرین شناخت واکنش‌های خودتان در بحران
در زمان بحران (مثلاً تهدید به خودزنی یا عصبانیت ناگهانی فرزند)، اولین فکر یا واکنش هیجانی خودتان را بررسی کنید.
| موقعیت | اولین فکر من | پاسخ من | پیامد آن |
| فرزندم گفت: “اگه نذاری برم، خودمو می‌کشم” | وحشت کردم؛ حس گناه گرفتم | سریع بهش اجازه دادم بره | احساس ضعف و کنترل‌پذیری کردم، اون هم دفعه بعد راحت‌تر تهدید کرد |
| شروع به فریاد زد و وسایل پرت کرد | “باید یه جوری ساکتش کنم” | سکوت کردم و اتاق رو ترک کردم | بعد از چند دقیقه آروم شد، ولی باهام قهر کرد |
بازبینی:
- در کدام موقعیت‌ها واکنش من از ترس یا احساس گناه بود؟
- آیا می‌تونم پاسخ‌های مؤثرتر و پایدارتر طراحی کنم؟
۲. تمرین مهارت «اعتباربخشی هیجانی»
سه جمله از فرزندتان را بنویسید و سعی کنید پاسخ‌های اعتباربخش بنویسید.
| حرف فرزند | پاسخ من (قبل از آموزش) | پاسخ اعتباربخش |
| “تو منو نمی‌فهمی، هیچ‌کس منو نمی‌فهمه” | “این‌قدر منفی نباش!” | “می‌فهمم حس می‌کنی کسی نمی‌تونه درکت کنه. واقعاً احساس تنهایی اذیتت می‌کنه، نه؟” |
| “همه دوستم رو ترک کردن، چون من افتضاحم” | “نه بابا، این‌طور نیست، حساس شدی” | “احساس می‌کنی دیگه کسی کنارت نیست، و این باعث می‌شه فکر کنی تقصیر توئه. حتماً خیلی ناراحت و خسته‌ای.” |
۳. تمرین طراحی پاسخ‌های مرزبندانه
در موقعیت‌هایی که با تهدید یا فریاد مواجه هستید، یک پاسخ مرزبندانه اما همدلانه طراحی کنید.
| موقعیت | پاسخ پیشنهادی |
| تهدید به خودزنی | «می‌دونم الان خیلی ناراحتی، ولی تهدید به خودکشی برای من نشون‌دهنده‌ی اینه که باید با مشاور تماس بگیریم. نمی‌تونم وانمود کنم این حرفا عادیه.» |
| فریاد و فحاشی | «می‌فهمم که عصبانی هستی، ولی تا وقتی با احترام حرف نزنیم، ادامه نمی‌دم. وقتی آروم شدی، با هم حرف می‌زنیم.» |
| درخواست پول برای خرید بی‌منطق | «دوست دارم کمکت کنم، اما نمی‌تونم برای چیزی که برات ضرر داره پول بدم. این از سر بی‌علاقگی نیست، از سر مسئولیته.» |
۴. تمرین تشخیص نقش‌ها در مثلث روابط (کارپمن)
سه موقعیت تنش را یادداشت و نقش خودتان را مشخص کنید. سپس بررسی کنید چگونه می‌توانستید خارج شوید.
| موقعیت | نقش من | راه خروج پیشنهادی |
| فرزند تهدید کرد خودش را می‌کشه، من سریع رفتم سراغش و گریه کردم | نجات‌دهنده | تماس با درمانگر و گفتن «کمک گرفتن از متخصص بهتر از تنها جنگیدنه» |
| وقتی شروع به فحاشی کرد، من هم با خشونت جواب دادم | آزارگر | فاصله گرفتن موقت، تنفس عمیق و گفتن «الان آماده شنیدن نیستم» |
| همه کارهای روزمره‌اش را من انجام دادم چون گفته بود افسردست | نجات‌دهنده | همراهی در برنامه‌ریزی برای استقلال، نه انجام همه کارها به‌جای او |
۵. ابزار «کارت مداخله در بحران» برای خانواده‌ها
اگر… فرزند تهدید به آسیب به خود کرد:
- نفس عمیق بکشید (خودتنظیمی والد)
- بگویید: «تو مهمی برام، اما این حرفت خیلی نگران‌کننده‌ست. لازمه با مشاور تماس بگیریم.»
- شماره درمانگر / مرکز اورژانس روان: [پر شود توسط خانواده]
اگر… شروع به فریاد و شکستن وسایل کرد:
- به‌آرامی فاصله بگیرید.
- بگویید: «من فقط وقتی با احترام حرف بزنیم در دسترسم.»
اگر… شما احساس فرسودگی شدید کردید:
- ۲۰ دقیقه زمان برای خودتان بگیرید
- بنویسید چه احساسی دارید
- اگر لازم بود، با درمانگر خود تماس بگیرید