درد مزمن یکی از مشکلات بزرگ دنیای امروز است. بر اساس پژوهش‌ها، تقریباً از هر چهار بزرگسال، یک نفر با دردهای مداوم زندگی می‌کند، از سردرد و میگرن گرفته تا کمردرد، دردهای عضلانی یا دردهای ناشی از بیماری‌هایی مثل فیبرومیالژیا. این دردها نه‌تنها بر جسم، بلکه بر روح و زندگی اجتماعی افراد نیز تأثیر منفی می‌گذارند؛ خواب را مختل می‌کنند، باعث افسردگی و اضطراب می‌شوند و حتی روابط خانوادگی و کاری را تحت فشار قرار می‌دهند.
گردآوری و ترجمه : دنیا نهضت – کارشناسی ارشد روانشناسی
خلاصه مقاله : Neurofeedback for Pain Management: A Systematic Review
درمان‌های دارویی معمولاً اولین انتخاب برای کنترل درد هستند، اما همیشه کافی نیستند. بسیاری از داروها فقط به‌طور موقت درد را کم می‌کنند و در عوض عوارضی مانند خواب‌آلودگی، وابستگی یا تحمل دارویی ایجاد می‌کنند. به همین دلیل، در سال‌های اخیر توجه پژوهشگران به روش‌های غیر دارویی جلب شده است؛ یکی از این روش‌های نوین و جذاب، نورو فیدبک (Neurofeedback) است.
نورو فیدبک چیست و چگونه کار می‌کند؟
نورو فیدبک نوعی آموزش مغز است. در این روش، فعالیت الکتریکی مغز با استفاده از دستگاهی به نام EEG (الکتروانسفالوگرافی) ثبت می‌شود. سپس فرد در زمان واقعی (real-time) بازخوردی از فعالیت مغزش دریافت می‌کند. این بازخورد می‌تواند به شکل صدا، تصویر یا حتی بازی باشد.
برای مثال، تصور کنید در حال دیدن یک بازی ساده هستید که در آن با تمرکز درست یا رسیدن به حالت آرامش، یک هواپیما در آسمان پرواز می‌کند. هر زمان مغزتان از حالت هدف خارج شود، مثلاً دچار تنش یا حواس‌پرتی شوید، هواپیما سقوط می‌کند! مغز شما کم‌کم یاد می‌گیرد چطور به حالتی برسد که پرواز ادامه پیدا کند ، یعنی حالتی آرام‌تر و متعادل‌تر از نظر فعالیت عصبی.
این فرآیند شبیه به شرطی‌سازی است؛ مغز از طریق بازخورد و تمرین یاد می‌گیرد چگونه خودش را تنظیم کند. هدف در درمان درد، آموزش مغز برای کاهش فعالیت‌های عصبی‌ای است که با احساس درد مرتبط هستند.
شواهد علمی درباره تأثیر نورو فیدبک در کاهش درد
در یک مرور نظام‌مند جدید، پژوهشگران ۲۴ مطالعه درباره نورو فیدبک و دردهای مزمن را بررسی کردند. نتایج نشان داد که در بیشتر این مطالعات، شرکت‌کنندگان کاهش قابل‌توجهی در شدت و دفعات درد تجربه کرده‌اند. بسیاری از آن‌ها همچنین از بهبود خواب، کاهش خستگی و خلق بهتر گزارش دادند.
بیشتر مطالعات از نوع EEG-based بودند؛ یعنی بازخورد بر اساس امواج مغزی اندازه‌گیری‌شده ارائه می‌شد. این نوع نورو فیدبک معمولاً بر امواجی تمرکز دارد که با احساس درد، استرس یا تمرکز مرتبط هستند ، مثلاً افزایش فعالیت آلفا (آرامش) یا کاهش فعالیت تتا و بتا (تنش و بیش‌فعالی ذهنی).
با وجود این نتایج امیدوارکننده، پژوهشگران تأکید کردند که هنوز شواهد قطعی درباره بهترین روش، تعداد جلسات لازم یا نوع دقیق آموزش مغزی وجود ندارد. بیشتر مطالعات نمونه‌های کوچکی داشته‌اند و پیگیری طولانی‌مدت (برای دیدن ماندگاری اثرات) انجام نشده است. با این حال، جمع‌بندی کلی پژوهش‌ها این است که نورو فیدبک می‌تواند راهی مؤثر و بدون دارو برای کمک به افراد مبتلا به دردهای مزمن باشد.
آینده‌ی درمان درد با نورو فیدبک
یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های نورو فیدبک، غیردارویی بودن و ایمنی بالای آن است. هیچ ماده شیمیایی وارد بدن نمی‌شود و فرد به‌صورت فعال در روند درمان مشارکت دارد. این روش می‌تواند در کنار درمان‌های پزشکی، دارویی یا روان‌درمانی استفاده شود تا نتایج بهتری به‌دست آید.
پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند که در آینده باید پروتکل‌های درمانی دقیق‌تر طراحی شود و برای هر نوع درد (مثلاً میگرن یا درد عضلانی) برنامه آموزشی مخصوصی تهیه شود. همچنین بررسی اثرات بلندمدت و مقایسه با روش‌های دیگر مثل مدیتیشن، رفتاردرمانی یا دارودرمانی می‌تواند به درک بهتر این روش کمک کند.
نورو فیدبک روشی نوین و علمی است که با آموزش مغز به تنظیم بهتر خود، می‌تواند به کاهش دردهای مزمن و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. اگر از دردهای مداوم رنج می‌برید و درمان‌های معمول برایتان کافی نبوده‌اند، مشاوره با متخصصی که در حوزه نورو فیدبک کار می‌کند می‌تواند گزینه‌ای ارزشمند باشد. شاید وقت آن رسیده مغزتان را برای آرامش دوباره آموزش دهید.